گفتوگو با مدیر یکی از قدیمیترین مشاغل در آستان قدس رضوی / نقش صحافان در حفظ میراث مکتوب شیعیان
تاریخ انتشار: ۱۴ فروردین ۱۴۰۲ | کد خبر: ۳۷۴۴۷۱۰۹
قرآن خطی که پدربزرگم هدیه داده بود، نزد یک نسخهشناس بردم تا تاریخ این قرآن خطی را برایم احصا کند. قرآنی که میگوید از پدربزرگش به ارث رسیده است.
لابه لای ورقهایی که حاشیه آنها پوسیده و با هر ورق زدنی شکاف بر میداشت، «نسخهشناس» تاریخی را پیدا کرد و نام فردی را که کتاب قرآن را خط به خط نوشته است. قرآن را دختر بچهای بنام «سیده زهرا» خطاطی کرده است.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمیشوند!
اینگونه بود که در زمان فقدان چاپخانه، مردم کتاب آسمانی خود و یا کتابهایی که بن مایه مذهبی داشت، رونویسی میکردند تا دیگران هم استفاده کنند. در کنار این تلاشها، مکانهایی هم برای ترمیم نسخههای قدیمی و خطی قرآن پدید آمد، کتابخانههای همجوار بقعههای متبرکه.
میخواهم قرآنی که چنین تاریخچهای دارد، ترمیم کنم. از جلدش که میگویند از پوست آهو بوده و جوهر سیاهی که زهرا خط به خط کتابت کرده است. پس چه جایی بهتر از «صحاف خانه» حرم مطهر رضوی.
چهار قرن صحافی در حرم مطهر
در کتابخانه آستانه قدس رضوی، بخشی اختصاص به نگهداری و مراقبت از قرآنهای خطی و اهدایی دارد. بخشی که گفته میشود از سال ۱۰۶۴ خورشیدی، راهاندازی شده است. به صحاف خانه حرم مطهر میروم. مکانی که دست کم چهار قرن قدمت دارد و به گفته مسئولان صحافی، یکی از قدیمیترین و ریشهدارترین مشاغل در آستان قدس رضوی است.
سید علی طباطبایی، مدیر مرکز مرمت و حفاظت سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی میگوید: «معمولاً افرادی که قرآن یا دیگر کتابهای مذهبی را وقف حرم میکردند، موقوفهای را هم برای نگهداری از آنها در نظر میگرفتند یا وجهی را بابت صحافی آن ارسال میکردند» و دو قرآن نفیس خطی را نشانم میدهد که از هرات به سال ۱۲۴۶ خورشیدی همراه هزینه صحافی به صحاف خانه حرم رسیده که سند آن موجود است.
طباطبایی لابه لای معرفی این بخش، کار صحافان را هم توضیح میدهد: «آستان قدس رضوی از حدود ۶۰۰ سال قبل صحافانی را برای صحافی کتابها به ویژه نسخ قرآن کریم استخدام میکرد. لذا شغل صحافی در این نهاد پیشینهای طولانی دارد. نسخ خطی اهدایی، ابتدا به لحاظ میزان آسیب بررسی میشود و سپس، توسط مرمتکاران و صحافان این مجموعه ترمیم و بازسازی شده و در نهایت در محلی به نام گنجینه مخطوطات سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی ثبت و حفظ میشود. این اداره در سال ۱۳۸۲ در پی ادغام بخش صحافی کتابخانه قدیم و بخش موزه تأسیس شد».
اینجا صحافان مشغول به کارند
در صحاف خانه، اساتید صحافی مشغول بکارند. حرفهای که از وراقان به ارث رسیده و اوج آن به قرن هشتم و نهم میرسد. صحافان مشغول بکارند اما برخلاف رواقان، ورق نمیسازند بلکه ورقهای رسیده را ترمیم میکنند. در صحافخانه فقط کاغذ و جلد ترمیم نمیشود. بستگی به این دارد که واقف، چه نوع کاری مد نظرش باشد و یا اگر رئیس کتابخانه دستور داده باشد، ممکن است علاوه بر ترمیم، تذهیب نیز در حاشیه و ترازه قرآنهای خطی نقش بندد.
مدیر مرکز مرمت و حفاظت سازمان میگوید: «برخی از آثار صحافی شده در این کتابخانه، جزو ذخایر فرهنگی کشور هستند و از قرن پنجم هجری بجا مانده است. اینجا برای گندزدایی و جلوگیری از پوسیده شدن نفایس کاغذی، تلاش زیادی میشود. سخت است ورق به ورق قرآنهای خطی گردگیری، آفت کشی، اسید زدایی و ترمیم شود. مرمت قرآنها و کتابهای خطی به حوزههای وصالی، شیرازهبندی و تجلید با استفاده از ابزارها و شیوههای مرسوم کارگاههای صحافی گذشته مانند کاغذ دستساز و صنعتی خلاصه میشد».
به گفته طباطبایی، صحاف خانه حرم رضوی میراثداران حرفه صحافانی همچون؛ ملک حسین صحاف باشی، ملاعبدالله و نیز ملاحسن و فرزندانش و... است. صحافانی که نقش بزرگی در حفظ میراث مکتوب آستان قدس داشتهاند.
چهار دهه صحافی علمی
بررسی کار صحافان امروزی نشان میدهد، سختی کار گذشته را ندارند. اگر تا چند دهه پیش کار صحافی، بصورت سنتی انجام میشد، از دهه ۶۰ شاهد صحافی علمی هستیم و دانشگاههای معتبر کشور تلاش کردند کارشناسانی را برای مرمت آثار هنری از جمله نفایس مکتوب تربیت نمایند.
حالا در صحاف خانه، شاهدیم چگونه روشهای جدید بر پایه و اصول پیشینیان میگردد. ابزارهای مرمت کتب و قرآنهای خطی امروزی علاوه بر بهرهگیری از ابزارهای کار پیشینیان، از مواد و تجهیزات جدیدی هم استفاده میکند. اینجا از دستگاههای چرم نازککن، کاغد تیشو و نیز چسب cmc با کیفیت بهره میگیرند تا بر ماندگاری قرآن صحافی شده بیفزایند.
جلد یکی از قرآنهای خطی توجهم را جلب میکند. نقاشیهای گل و مرغی بر چرم قهوهای، یاد نقاشیهای قهوه خانهای را برایم تداعی میکند.
طباطبایی، مدیر مرکز مرمت و حفاظت سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی میگوید: «بخشی از مرمت، مختص نقاشیهای روی جلد و یا نگارگریهای حاشیههاست. ترمیم نقاشیهای کتاب خطی، در گذشته تنها با بهرهگیری از مواد اولیهای مانند رنگ، بست و بتونه، صورت میگرفت. در کارگاههای نقاشی کنونی ضمن استفاده از مواد مذکور، مسائل خاص مرمتی همچون اصل برگشتپذیری، حفظ اصالت اثر و نیز آسیبشناسی اثر هم مورد توجه اساتید فن قرار میگیرد. برخی از قرآنهای قدیمی دارای جلد لاکی گل و مرغ (رنگ و روغنی) منقش به نقوش پرندگان و گلها هستند که در اثر فرسایش و مرور زمان فرسوده شدند و در کارگاه نقاشی بازسازی میشوند. شیوه کار به این شکل است که نقش کار شده روی قالبی برنجی یا فلزی با کمی حرارت و فشار بر چرم نازک شده منتقل میشود. با این عملیات، رنگ چرم کمی تغییر میکند و قهوهای سیر یا مشکی میشود که به آن سوخت میگویند. سپس با طلای ساده و یا سایر رنگها، فرو رفتگیها و برآمدگیها تزیین میشود».
مریم احمدی شیروان
منبع: قدس آنلاین
کلیدواژه: صحافی کتاب حرم مطهر رضوی مصحف شریف نسخه خطي آستان قدس رضوی قرآن های خطی کتابخانه ها کتاب ها قرآن ها
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را بهطور اتوماتیک از وبسایت www.qudsonline.ir دریافت کردهاست، لذا منبع این خبر، وبسایت «قدس آنلاین» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۷۴۴۷۱۰۹ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتیکه در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
محوطه جهانی نقشرستم بهدلیل فرونشست تعطیل شد | مدیر پایگاه میراث جهانی تختجمشید: فرونشست نقش رستم بحرانی تر از تخت جمشید است
همشهری آنلاین - محمد باریکانی: فرونشستهای متعدد رخ داده در محوطه باستانی ثبت جهانی شده نقشرستم، این مجموعه را در ۲ روز گذشته به تعطیلی کشاند تا تیم پایش، حفاظت و مرمت در آن مستقر شوند و گزارش علمی خسارات وارد شده به نقش رستم را ارائه کنند تا ساماندهی این میراث جهانی ایران آغاز شود.
علیرضا عسگریچاوردی به وزارت میراثفرهنگی گفته است که بخشی از فرونشستهای رخ داده در نقش رستم بهدلیل فرونشست عمومی دشت مرودشت رخ داده و بخش دیگر آن به آوار گسترده باروهای خشتی نقش رستم بازمیگردد که در بارندگیهای چند روز اخیر دچار رانش شده است.
به گزارش همشهری، فرونشست عمومی دشت مرودشت بهدلیل برداشت بیرویه آبهای زیرزمینی رخ داده و هزاران چاه غیرمجاز واقع در اطراف این محوطه باستانی که کارکرد کشاورزی داشتند با برداشت میلیاردها مترمکعب آب به پایین رفتن سطح سفرههای آب زیرزمینی این منطقه و خشکیدگی آبخوانهای زیر سطح خاک منجر شدهاند که به ایجاد ترکها و شیارهای عمیق و طولانی در این منطقه و درست در نزدیکی نقش رستم، تخت جمشید، آرامگاه کورش و دشت پارسه انجامیده است.
نقش رستم رکورددار فرونشست در دشت پارسهدکتر علیرضا عسگریچاوردی، مدیر پایگاه میراثجهانی تخت جمشید: آب قابل شرب تا ۱۰ سال آینده در تختجمشید، پارسه و دشت مرودشت وجود ندارد و تمامی چاههای آب این منطقه بهدلیل شوری زیاد غیرقابل استفاده خواهند شد. موضوع فرونشست در تختجمشید و دشت پارسه پیچیده شده است. اقدام لازم در وهله نخست برای مقابله با این پدیده، بستن چاههای آب بود که بسیاری از چاهها پر شدند، اما مقابله با فرونشست زمین در دشت مرودشت و تختجمشید نیاز بهکار علمی دقیق و تحقیقات جدی دارد. برای ما مشخص است که حریم درجه یک تختجمشید تا ۱۰سال آینده با بیآبی مطلق مواجه میشود. دشت پارسه اکنون تبدیل به محدوده کشاورزی در تختجمشید شده و کشاورزی در این شهر وسیع باستانی که ویرانههای زیادی از تمدنهای مختلف را در خود جای داده است در حال انجام است. خشکسالی حوضه آبریز رودخانه سیوند و خشکیدگی چشمهها و قناتهای بسیاری که در دشت مرودشت، تختجمشید و پارسه قرار داشتند، موجب شد که دشت پارسه از یک باغشهر دوره هخامنشی به پهنه خشک با ویرانههای متعدد تبدیل شود. بحران فرونشست البته در دشت پارسه شدیدتر از تختگاه تختجمشید است؛ چون تختجمشید در کوهپایه بنا شده و فرونشست آن با فرونشستهایی که در باروی خشتی نقشرستم وجود دارد، متفاوت است. کوه رحمت و کوه حسین در تختجمشید از نظر گسل و زمینشناسی تفاوت دارند و به همین دلیل میزان تأثیرگذاری فرونشست در این دو بخش متفاوت است. در نقشرستم بهدلیل وجود گسلهای زمینشناسی، حجم فرونشست بیشتر است؛ ضمن آنکه مسئله فرونشست و زلزله مسئله دائمی دشت مرودشت بوده که در دوره هخامنشیان و دورههای بعد هم اتفاق افتاده است. تختجمشید در دامنه یک کوهسنگی و صخره بنا شده و فونداسیون پیرامونی آن از بلوکهای سنگی است که از دامنه همان کوه برداشت شده است؛ بنابراین در سطح تختگاه تختجمشید، تأثیرات فرونشست چندان زیاد نیست، اما اگر ادامه پیدا کند، خطرناک است. در محدوده حریم درجه یک تختجمشید و دشت پارسه، فرونشستها عمدتا در نقاطی هستند که زمین رسوبی است. بهدلیل سستبودن بافت خاک در لایههای سطحی و زیرین، دشت پارسه تأثیر بیشتری از فرونشست گرفته است. هماکنون برنامه ۱۰ساله پایان کشاورزی در دشت پارسه برای تغییر کاربری کشاورزی به پهنه گردشگری در دروازه پردیس پارسه و تل آجری در حال انجام است تا جامعه محلی متوجه شود میتوان از کشاورزی به گردشگری در پهنه تاریخی مهمترین شهر تاریخی ایران باستان، یعنی پارسه به رفاه بیشتر رسید و نرخ فرونشست را نیز کاهش داد.
کد خبر 849192 منبع: روزنامه همشهری برچسبها تخت جمشید فرونشست زمین تاریخ - باستان شناسی فرهنگ - میراث فرهنگی مجله آثار باستانی ایران