به نقل از «قدس آنلاین»

گفت‌وگو با مدیر یکی از قدیمی‌ترین مشاغل در آستان ‌قدس رضوی / نقش صحافان در حفظ میراث مکتوب شیعیان

تاریخ انتشار: ۱۴ فروردین ۱۴۰۲ | کد خبر: ۳۷۴۴۷۱۰۹

قرآن خطی که پدربزرگم هدیه داده بود، نزد یک نسخه‌شناس بردم تا تاریخ این قرآن خطی را برایم احصا کند. قرآنی که می‌گوید از پدربزرگش به ارث رسیده است.

لابه لای ورق‌هایی که حاشیه آن‌ها پوسیده و با هر ورق زدنی شکاف بر می‌داشت، «نسخه‌شناس» تاریخی را پیدا کرد و نام فردی را که کتاب قرآن را خط به خط نوشته است. قرآن را دختر بچه‌ای بنام «سیده زهرا» خطاطی کرده است.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

اینکه فرزند کیست و سال نگارش قرآن هم در گوشه‌ای با جوهر سیاه نوشته شده است. معلوم می‌شود اوایل پهلوی اول و موقعی که او در مکتب خانه درس می‌خوانده، به خط نستعلیق قرآن را رونویسی کرده است. به گفته نسخه‌شناس، در آن زمان و پایان دوره مکتب ‌باید از روی قرآن یک نسخه رونویسی می‌شد.

اینگونه بود که در زمان فقدان چاپخانه، مردم کتاب آسمانی خود و یا کتاب‌هایی که بن مایه مذهبی داشت، رونویسی می‌کردند تا دیگران هم استفاده کنند. در کنار این تلاش‌ها، مکان‌هایی هم برای ترمیم نسخه‌های قدیمی و خطی قرآن پدید آمد، کتابخانه‌های همجوار بقعه‌های متبرکه.

می‌خواهم قرآنی که چنین تاریخچه‌ای دارد، ترمیم کنم. از جلدش که می‌گویند از پوست آهو بوده و جوهر سیاهی که زهرا خط به خط کتابت کرده است. پس چه جایی بهتر از «صحاف خانه» حرم مطهر رضوی.

چهار قرن صحافی در حرم مطهر

در کتابخانه آستانه قدس رضوی، بخشی اختصاص به نگهداری و مراقبت از قرآن‌های خطی و اهدایی دارد. بخشی که گفته می‌شود از سال ۱۰۶۴ خورشیدی، راه‌اندازی شده است. به صحاف خانه حرم مطهر می‌روم. مکانی که دست کم چهار قرن قدمت دارد و به گفته مسئولان صحافی، یکی از قدیمی‌ترین و ریشه‌دارترین مشاغل در آستان ‌قدس رضوی است.

سید علی طباطبایی، مدیر مرکز مرمت و حفاظت سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی می‌گوید: «معمولاً افرادی که قرآن یا دیگر کتاب‌های مذهبی را وقف حرم می‌کردند، موقوفه‌ای را هم برای نگهداری از آن‌ها در نظر می‌گرفتند یا وجهی را بابت صحافی آن ارسال می‌کردند» و دو قرآن نفیس خطی را نشانم می‌دهد که از هرات به سال ۱۲۴۶ خورشیدی همراه هزینه صحافی به صحاف خانه حرم رسیده که سند آن موجود است.

طباطبایی لابه لای معرفی این بخش، کار صحافان را هم توضیح می‌دهد: «آستان قدس رضوی از حدود ۶۰۰ سال قبل صحافانی را برای صحافی کتاب‌ها به ویژه نسخ قرآن کریم استخدام می‌کرد. لذا شغل صحافی در این نهاد پیشینه‌ای طولانی دارد. نسخ خطی اهدایی، ابتدا به لحاظ میزان آسیب بررسی می‌شود و سپس، توسط مرمتکاران و صحافان این مجموعه ترمیم و بازسازی شده و در نهایت در محلی به نام گنجینه مخطوطات سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی ثبت و حفظ می‌شود. این اداره در سال ۱۳۸۲ در پی ادغام بخش صحافی کتابخانه قدیم و بخش موزه تأسیس شد».

اینجا صحافان مشغول به کارند

در صحاف خانه، اساتید صحافی مشغول بکارند. حرفه‌ای که از وراقان به ارث رسیده و اوج آن به قرن هشتم و نهم می‌رسد. صحافان مشغول بکارند اما برخلاف رواقان، ورق نمی‌سازند بلکه ورق‌های رسیده را ترمیم می‌کنند. در صحاف‌خانه فقط کاغذ و جلد ترمیم نمی‌شود. بستگی به این دارد که واقف، چه نوع کاری مد نظرش باشد و یا اگر رئیس کتابخانه دستور داده باشد، ممکن است علاوه بر ترمیم، تذهیب نیز در حاشیه و ترازه قرآن‌های خطی نقش بندد.

مدیر مرکز مرمت و حفاظت سازمان می‌گوید: «برخی از آثار صحافی شده در این کتابخانه، جزو ذخایر فرهنگی کشور هستند و از قرن پنجم هجری بجا مانده است. اینجا برای گندزدایی و جلوگیری از پوسیده شدن نفایس کاغذی، تلاش زیادی می‌شود. سخت است ورق به ورق قرآن‌های خطی گردگیری، آفت کشی، اسید زدایی و ترمیم شود. مرمت قرآن‌ها و کتاب‌های خطی به حوزه‌های وصالی، شیرازه‌بندی و تجلید با استفاده از ابزارها و شیوه‌های مرسوم کارگاه‌های صحافی گذشته مانند کاغذ دست‌ساز و صنعتی خلاصه می‌شد».

به گفته طباطبایی، صحاف خانه حرم رضوی میراث‌داران حرفه صحافانی همچون؛ ملک حسین صحاف باشی، ملاعبدالله و نیز ملاحسن و فرزندانش و... است. صحافانی که نقش بزرگی در حفظ میراث مکتوب آستان قدس داشته‌اند.

چهار دهه صحافی علمی

بررسی کار صحافان امروزی نشان می‌دهد، سختی کار گذشته را ندارند. اگر تا چند دهه پیش کار صحافی، بصورت سنتی انجام می‌شد، از دهه ۶۰ شاهد صحافی علمی هستیم و دانشگاه‌های معتبر کشور تلاش کردند کارشناسانی را برای مرمت آثار هنری از جمله نفایس مکتوب تربیت نمایند.

حالا در صحاف خانه، شاهدیم چگونه روش‌های جدید بر پایه و اصول پیشینیان می‌گردد. ابزارهای مرمت کتب و قرآن‌های خطی امروزی علاوه بر بهره‌گیری از ابزارهای کار پیشینیان، از مواد و تجهیزات جدیدی هم استفاده می‌کند. اینجا از دستگاه‌های چرم نازک‌کن، کاغد تیشو و نیز چسب cmc با کیفیت بهره می‌گیرند تا بر ماندگاری قرآن صحافی شده بیفزایند.

جلد یکی از قرآن‌های خطی توجهم را جلب می‌کند. نقاشی‌های گل و مرغی بر چرم قهوه‌ای، یاد نقاشی‌های قهوه خانه‌ای را برایم تداعی می‌کند.

طباطبایی، مدیر مرکز مرمت و حفاظت سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی می‌گوید: «بخشی از مرمت، مختص نقاشی‌های روی جلد و یا نگارگری‌های حاشیه‌هاست. ترمیم نقاشی‌های کتاب خطی، در گذشته تنها با بهره‌گیری از مواد اولیه‌ای مانند رنگ، بست و بتونه، صورت می‌گرفت. در کارگاه‌های نقاشی کنونی ضمن استفاده از مواد مذکور، مسائل خاص مرمتی همچون اصل برگشت‌پذیری، حفظ اصالت اثر و نیز آسیب‌شناسی اثر هم مورد توجه اساتید فن قرار می‌گیرد. برخی از قرآن‌های قدیمی دارای جلد لاکی گل و مرغ (رنگ و روغنی) منقش به نقوش پرندگان و گل‌ها هستند که در اثر فرسایش و مرور زمان فرسوده شدند و در کارگاه نقاشی بازسازی می‌شوند. شیوه کار به این شکل است که نقش کار شده روی قالبی برنجی یا فلزی با کمی حرارت و فشار بر چرم نازک شده منتقل می‌شود. با این عملیات، رنگ چرم کمی تغییر می‌کند و قهوه‌ای سیر یا مشکی می‌شود که به آن سوخت می‌گویند. سپس با طلای ساده و یا سایر رنگ‌ها، فرو رفتگی‌ها و برآمدگی‌ها تزیین می‌شود».
 

مریم احمدی شیروان 

منبع: قدس آنلاین

کلیدواژه: صحافی کتاب حرم مطهر رضوی مصحف شریف نسخه خطي آستان قدس رضوی قرآن های خطی کتابخانه ها کتاب ها قرآن ها

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.qudsonline.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «قدس آنلاین» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۷۴۴۷۱۰۹ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

مراسم استقبال از پرچم آستان قدس رضوی در مالزی

مراسم استقبال از پرچم متبرک حرم امام رضا علیه السلام با حضور ایرانیان مقیم مالزی در رایزنی فرهنگی کشورمان شب گذشته (۴ اردیبهشت) در کوالالامپور برگزار شد. - اخبار فرهنگی -

به گزارش خبرگزاری تسنیم، مراسم وفات حضرت عبدالعظیم حسنی(ره) و استقبال از پرچم متبرک آستان مقدس حضرت علی بن موسی الرضا علیه السلام روز سه شنبه بعد از نماز مغرب و عشا با حضور هیئت اعزامی آستان قدس رضوی و ایرانیان دوستدار حریم اهل بیت علیهم السلام در محل رایزنی کشورمان برگزار شد.

 در این مراسم حبیب رضا ارزانی رایزن فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در مالزی، گفت: عشق به اهل بیت (ع) خصوصا امام رضا(ع) همواره در قلب ایرانیان موج زده است. امام رضا علیه السلام می فرماید «النّاسَ لَو عَلِمُوا مَحاسِنَ کَلامِنا لَاتَّبَعُونا؛ یعنی اگر مردم زیبایی‌های سخنان ما را می‌شناختند، بی‌شک از ما پیروی می‌کردند.»

ارزانی افزود: استقبال از پرچم متبرک آستان علی بن موسی الرضا(ع) جلوه ای از ارادت شیعیان به خاندان عصمت و طهارت است و این ارادت از هویت دینی و مذهبی ما نشأت گرفته است.

استقبال چشمگیر از محصولات دانش‌بنیان ایرانی در مالزی

وی ضمن خوش آمدگویی به دوستداران، میهمانان و خادمان حرم رضوی، گفت: با هماهنگی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی و به دعوت رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در مالزی و بنیاد قرآنی رستو حجت‌الاسلام سید جلال حسینی، رئیس سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، امیر مهدی حکیمی، مدیر عامل موسسه آفرینش‌های هنری، مهندس مسعود فرزانه، مدیر عامل مؤسسه چاپ و انتشارات و جعفر مروارید، معاون طرح و برنامه سازمان علمی و فرهنگی آستان قدس رضوی به مالزی سفر کرده اند. هیئت اعزامی آستان قدس رضوی در پی سفر جمعی از اندیشمندان و فعالان فرهنگی بنیاد رستو به ایران و دیدار با برخی از مدیران آستان قدس رضوی به مالزی سفر کرده‌اند که تبادل تجربیات مشترک در زمینه های قرآنی، چاپ کتاب قرآن مشترک، آموزش‌های هنر اسلامی و مرمت نسخ خطی و همچنین چاپ کتب مشترک در خصوص فلسطین از اهداف این سفر است.

در ادامه حجت‌الاسلام سید جلال حسینی، رئیس سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی نیز خدمت به بارگاه مطهر رضوی را توفیق بی‌مانندی دانست و گفت: خدمت به خاندان اهل بیت علیهم السلام عزت آفرین است.

وی با اشاره به اینکه وجود حرم امام رضا علیه السلام در ایران بزرگ ترین ظرفیت معنوی، معرفتی، فرهنگی و ایمانی است، گفت: ظرفیت معنوی و فرهنگی که در حرم رضوی وجود دارد موجب شده تا زائرانی که جهت زیارت به حرم مشرف می‌شوند، این نقطه را شروع تحول فردی خود قرار دهند.

در ادامه این برنامه قرائت دعای توسل و مداحی توسط حسین تفرشی در محل رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران برگزار شد.

بازدید از موزه شهر ملاکا، دیدار با مدیران بنیاد نشر و کتابت قرآنی رستو و بازدید از این مجموعه، بازدید از مرکز هنرهای اسلامی مالزی، بازدید از کالج اسلامی الصوفا و دیدار با تامان داتو احمد رازلی و پاسداشت وفات حضرت عبدالعظیم الحسنی(ره) از برنامه های این هیئت به مالزی بوده است.

دیدار و گفتگو با ولی الله محمدی سفیر جمهوری اسلامی در مالزی با حضور میهمانانی از بنیاد رستو، اهدای فرش منقش به تصویر داتوک عبداللطیف از سوی رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی در مالزی و بازدید از مجموعه کتابخانه و نمایشگاه علمی تمدنی الحمرا ایستک در کوالالامپور از برنامه‌های هیئت اعزامی آستان قدس رضوی در روز چهارشنبه(5 اردیبهشت) است.

گفتنی است، در بازدید از بنیاد قرآنی رستو و دیدار با پروفسورعبداللطیف رئیس بنیاد رستو؛ قرآن ویژه مردم فلسطین که صرفا به منظور حمایت از مردم مظلوم و ستمدیده غزه به چاپ رسیده است به این هیئت اهدا شد.

انتهای‌پیام/